مروری بر تاریخچه بسکتبال ایران در بازی‌های آسیایی

مروری بر تاریخچه بسکتبال ایران در بازی‌های آسیایی – 1 / دهلی‌نو ۱۳۲۹

(تعدادی از ورزشکاران در بازی‌های آسیایی 1951 (اسفند 1329). حسین سرودی نفر اول ایستاده جلو ردیف پایین. ابوالفضل صلبی و حسین صعودی‌پور ایستاده از چپ در ردیف بالا نفرات دوم و سوم دیده می‌شوند.)

سه نفر از تیم المپیکی ایران ساک‌های خودشان را برداشتند و به سمت پادگان راه افتادند. بقیه‌ی اعضای تیم ملی بسکتبال در المپیک ۱۹۴۸ لندن، هر کدام بسوی سرنوشت خودشان رفتند. فریدون اشتری مدتی بعد به کابینه دولت مصدق وارد شد، فریدون اسفندیاری علاقه‌اش را به تحقیق درباره‌ی ترابشریت نشان داد، ضیالدین شادمان سیاست، فریدون صادقی وارد نظام شد و یکی دو نفر دیگر بعد از دوران بازی، مربیگری را برگزیدند.

حسین جبارزادگان بلافاصله پس از المپیک، در بسکتبال و والیبال معلمی کرد.

حسین سرودی، حسین صعودی‌پور و ابوالفضل صلبی سه تن از ملی‌پوشان به جا مانده‌ی المپیکی ایران، هسته‌ی اصلی تیم ملی در بازی‌های آسیایی ۱۹۵۱ دهلی‌نو شدند.

«کل تهرون رو پیاده گز می‌کردیم تا برسیم پادگان تمرین کنیم»…
منظور از پادگان؛ پایگاه هوایی یا فرودگاه قلعه مرغی بود که ابوالفضل صلبی در خاطراتش می‌گفت.

فرودگاه قلعه مرغی زمین صاف و همواری داشت که از نزدیک به ۳۰ سال قبل از تمرین ملی‌پوشان بسکتبال، هواپیماهای نظامی در آنجا فرود می‌آمدند. اردوی آماده‌سازی نه به شکل امروزی خود اما به واسطه‌ی دویدن روی سطح هموار و صاف زمین با مسافت طولانی، در این منطقه‌ی نظامی برپا بود که امروز به نام بوستان ولایت تهران معروف است.

«کاپیتان ما حسین سرودی بود. یک نظامی با دیسیپلین. مربی نداشتیم خود ِ حسین کارها رو می‌کرد. تو المپیک با چند نفر صحبت کرده بود، یک چیزایی یاد گرفته بود. ما رو حرفش حرف نمی‌زدیم».

حسین سرودی از اواسط دهه‌ی ۲۰ در فوتبال و بسکتبال فعالیت داشت. با استخدام در نظام، افسر نیروی هوایی شد و از بنیانگذاران تیم بسکتبال دوچرخه‌سواران در همان بدو تأسیس باشگاه تاج بود که بعدها با پرویز خسروانی، بنیانگذار تاج به مشکل خورد…

مروری بر تاریخچه بسکتبال ایران در بازی‌های آسیایی – 2 / معجزه‌ی سبد هلو

از راست حسین سرودی، کامبیز مخبری، صعودی‌پور و صلبی.

بسکتبال از چین و ژاپن تا هند و ایران گسترش یافت. هر کدام از این کشورها ۱۰۰ سال و بیشتر در بسکتبال قدمت دارند و در فدراسیون بسکتبال آماتوری جهان ثبت شدند مانند ایران با تاریخ ۱۰۰ ساله در بسکتبال اما ثبت جهانی به نام ما از ۱۳۲۶ خورد. یک سال بعد وارد المپیک شدیم و دو سال بعد زمان بازی‌های آسیایی فرا رسید.

سال ۱۳۲۹ مطابق با ۱۹۵۱، نخستین دوره‌ی بازی‌های آسیایی برگزار شد. ابتدا قرار بود این بازی‌ها در سال ۱۹۵۰ برگزار شود اما بنا بر مشکلات هند، میزبان؛ بازی‌ها در سال بعد به انجام رسید.

(سال ۱۹۵۴ بازی‌ها پس از دوره‌ی سه ساله برگزار شد اما در سال ۱۹۵۸ به دوره چهار ساله برگشت و تاکنون هر چهار سال یک بار برگزار شده است).بسکتبال ایران در شهرهای خوزستان، فارس، اصفهان، خراسان و …جریان داشت اما ملی‌پوشانش در تهران پرورش یافتند.

دبیرستان‌های دارالفنون و البرز خاستگاه بسکتبالیست‌های جوانی شد که همزمان در چند رشته‌ی ورزشی فعال بودند. حسین سرودی فوتبال و بسکتبال، ابوالفضل صلبی فوتبال و والیبال اما در بسکتبال ماندگار شد.پس از المپیک ۱۹۴۸ لندن، نسل تازه‌ی بسکتبال از مدارس شناخته شدند و با عضویت در باشگاههایی نظیر تاج و نیرو و راستی، به فعالیت جدی‌تر پرداختند.

رقابت‌های گزینشی بین تیم‌ها برگزار و تیم ملی برای بازی‌های آسیایی برگزیده شد.فاصله فرودگاه قلعه مرغی و دانشکده‌ی افسری آن موقع، محل تمرینات بسکتبال بود. یک سالن برای اسکان در اختیار کل کاروان ورزش ایران قرار گرفت با تختخواب‌های مرتب تا ورزشکاران استراحت کنند.

امکانات تمرینی وجود نداشت. در خاطرات ابوالفضل صلبی می‌خوانیم برای تمرین هوازی دنبال مرغ و خروس می‌دویدند! در آن زمین‌های فراخ قلعه مرغی دقایق زیادی طول می‌کشید تا مرغ بگیرند. گاهی اصلاً نمی‌گرفتند و فقط می‌دویدند تا برای مسابقات نفس‌های‌شان چاق شود…

بسکتبال در قالب کاروان ورزش ایران در اولین دوره بازی‌های آسیایی که در روزهای ۱۴ تا ۲۱ اسفند ۱۳۲۹، با ورزشکارانی که همگی آقا بودند، شرکت کرد.

بسکتبال، ورزش‌های آبی، قهرمانی، دوچرخه‌سواری، وزنه‌برداری و فوتبال شرکت‌کنندگان در بازی‌ها بودند…

عکس بالا ترکیب اولیه تیم ملی در یکی از بازی‌ها در دهلی‌نو از چپ کمال مشحون، علیرضا اوشار، حسین صعودی‌پور، صلبی و حسن خالق‌پور.

مروری بر تاریخچه بسکتبال ایران در بازی‌های آسیایی – 3 / ماجرای داکوتا

در نخستین دوره‌ی بازی‌های آسیایی، ۵ تیم به میدان رفتند. چین و پاکستان غایب بودند. کره‌ای‌ها به دلیل جنگ بین دو کشور نیامدند. از تیم‌های بسکتبال مقتدر آن زمان، ژاپن و فیلیپین بودند که تیم ایران به هر دوی آنها باخت و در پایان رقابت‌های بسکتبال بازی‌های آسیایی سوم شد و برای کاروان ورزش ایران مدال برنز گرفت.

اولین حضور و برنزی که ۵۵ سال پس از آن دست نخورده ماند.

این مدال 10 مارس 1951، مصادف با 20 اسفند 1329 به دست آمد.

در این روز بازیکنان تیم ملی بسکتبال توسط ایندیرا گاندی دختر جواهر لعل نهرو (نخست وزیر وقت هند) مدال برنز رقابت‌ها را بر گردن انداختند. (عکس)

«فیلیپین دو بازیکن قدبلند داشت. همه‌ی گل‌ها رو همون دو تا می‌زدند. ژاپنی‌ها سه‌تایی می‌افتادند سر بازیکن صاحب توپ ِ ما.
ما هم بد کار نکردیم. اختلاف امتیازات‌مون زیاد نبود…». صلبی.

ایران 34 – ژاپن 40
ایران 63 – هند 52
ایران 41 – فیلیپین 65
ایران 84 – برمه 38

اعضای تیم ایران:
حسن خالق‌پور، کمال مشحون، رضا معصومی، کامبیز مخبری، علیرضا اوشار، حسین رضی، ماشالله صفی‌آریان، ابوالفضل صُلبی، حسین سرودی و حسین صعودی‌پور.

سفر کاروان ورزشی ایران در پایان بازی‌ها با دلهره و ترس برای اعضای تیم ملی بسکتبال و سایر سرنشینان یکی از هواپیماها در حال بازگشت به پایان رسید.

۴ هواپیمای داکوتای دو موتوره که کاروان ایران با سه فروند آن رهسپار دهلی شده بود در مسیر برگشت به تهران بودند که یکی از آنها در آسمان دچار نقص فنی شد.

ورزشکاران از جمله بسکتبالیست‌ها، خبر از کار افتادن یکی از موتورها را توسط خلبان شنیدند و دلهره و اضطراب وجودشان را فرا گرفت.
با اعلام خلبان تا زمان فرود اضطراری باید چمدان‌ها را بیرون پرت کرده! تا هواپیما سبک‌تر شود! چمدان‌ها به بیرون پرتاب شد و هواپیما فرود اضطراری داشت و ورزشکاران پیش از وقوع یک حادثه جان سالم به در بردند!…

صلبی گفت آن چمدان‌ها علاوه بر وسایل شخصی ورزشکاران، با سوغاتی‌های هند برای خانواده‌های‌ خود پر شده بود!

از تیم ایران در نخستین دوره‌ی بازی‌های آسیایی تنها  حسین رضی در قید حیات است.

مروری بر تاریخچه بسکتبال ایران در بازی‌های آسیایی – 4 / غیبت طولانی

بیژن قهرمانلو می‌گوید دو بار تا پای سفر رفتیم اما به سفر نرفتیم.پس از بازی‌های آسیایی ۱۹۵۱، بسکتبال با شیب ملایمی به رشد و گسترش خود ادامه داد. در آغاز دهه‌ی ۳۰، بازی‌های تیم ملی در ترکیه قابل توجه بود اما ایران انتظار بازی‌های آسیایی ۱۹۵۴ فیلیپین را به عنوان دومین رویداد مهم بسکتبال پس از بازی‌های دهلی‌نو می‌کشید.کاروان ورزش ایران در تب و تاب رخدادهای سیاسی بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، از حضور در بازی‌های ۱۹۵۴ انصراف داد.

۴ سال بعد، تیم ملی بسکتبال برای بازی‌های آسیایی ۱۹۵۸ توکیو آماده می‌شد و تمرینات تیم تا واپسین روزهای قبل از سفر ادامه یافت. بیژن قهرمانلو از اعضای تیم ۵۸ توکیو می‌گوید: «تمرینات‌ منطمی داشتیم و قرار بود بسکتبال و والیبال با هم در توکیو حضور یابند اما یکدفعه به ما گفتند بسکتبال نمی‌رود و والیبال رفت!».دلیل اعزام نکردن بسکتبال مشکل مالی بود. در همان موقع محمود عدل از بازیکنان بسکتبال و والیبال، تیم ملی والیبال را همراهی کرد.بسکتبال ایران تا پیش از بازی‌های توکیو، مسابقات مهمی مثل ارتش‌های جهان، بازی‌های دوستانه با شوروی در خاک دو کشور، بازی‌های ۱۹۵۷ دانشجویان جهان و بازی‌های دوستانه با تیم‌های آمریکایی را تجربه کرده بود. همچنین حضور بازیکن مطرح بوستون باب کوزی در تهران به همراه سرمربی سرشناس این تیم، رد آئوربک از اتفاقات مهم آن سال‌ها بود.

نفراتی که قرار بود در قالب تیم ملی بسکتبال در بازی‌های آسیایی ۱۹۵۸ توکیو حضور یابند:
کمال مشحون، افوضی، تاج‌بخش، آقاکوچک، یزدان، عدل، برازنده، بیژن قهرمانلو، ماهتابانی، صلبی، آوند، وفایی به اتفاق وثوق و غلام واعظی که در اردو بودند.

این قصه در سال ۱۳۴۱ و بازی‌های آسیایی ۱۹۶۲ جاکارتا تکرار شد و باز هم ایران در بازی‌ها شرکت نکرد. امینی نخست وزیر وقت گقت «لزومی ندارد ۷۰۰ هزار تومان بردارید و با خود به جاکارتا ببرید! این پول را برای سلامتی جوانان وطن در ایران خرج کنید»…

به این ترتیب غیبت ورزش ایران در بازی‌های آسیایی دو دوره و غیبت بسکتبال ایران در این بازی‌ها به ۳ دوره رسید. سال‌های طولانی بدون بازی‌های آسیایی برای بازیکنانی که تشنه‌ی آموختن و نمایش توانمندی‌های خود در ابعاد بین‌المللی بودند گران تمام شد و همزمان رقبا توانستند بر ظرفیت‌های فنی و زیرساخت‌های بسکتبال خود اضافه کنند…

مروری بر تاریخچه بسکتبال ایران در بازی‌های آسیایی – 5 / در مسیر بانکوک

دهه‌ی ۴۰ بازی‌های بین‌المللی و مسافرت‌های خارجی تیم ملی بسکتبال ادامه یافت.
تیم ملی در سال ۱۳۳۹ روانه‌ی کراچی در پاکستان شد و سال ۱۳۴۱ تیم ملی چکسلواکی از تیم‌های مطرح اروپا در آن زمان به تهران سفر کرد.با این مقدمات و تدارکات به نظر می‌رسید تیم ملی در بازی‌های آسیایی جاکارتا ۱۹۶۲ شرکت کند اما همانگونه که در شماره‌ی قبلی شرح دادم، کاروان ورزش ایران در بازی‌ها شرکت نکرد.

در ماههای منتهی به جاکارتا ۱۹۶۲، حسین سرودی ملی‌پوش المپیک ۱۹۴۸، ریاست فدراسیون بسکتبال را بر عهده گرفت. همزمان با روی کار آمدن سرودی، اردوی تیم ملی بسکتبال با تعدادی از بازیکنان تهران و شهرستان‌ها در تهران برگزار شد.تا پیش از سال 1339 که تیم ملی به پاکستان رفت، نفرات تیم ملی را بازیکنان تهرانی تشکیل می‌دادند اما در این سال و در دوره‌های بعد بازیکنانی مثل جلال امجد، مهدی نمازی‌زاده، حسن جعفری از اصفهان، منصور هفت‌لنگ و مجید توفیق از خوزستان، عبدالله کریم‌زاده از خراسان و رسول اردوبادی از آذربایجانشرقی، نوبتی به تیم ملی دعوت ‌شدند.توفیق و هفت‌لنگ، آرام آرام در تیم ملی موقعیت تثبیت شده‌ای به نسبت بازیکنان سایر استان‌ها پیدا کردند.بازیکنان تهرانی عبارت بودند از؛

مسعود ماهتابانی، غلامرضا واعظی، اکبر کرباسی، بیژن قهرمانلو، مرتضی آقاکوچک (مازیار)، بهروز قهرمانلو، مصطفی افوضی، مهدی بلورچی، حسن ذوالفقاری (بندر پهلوی ساکن تهران)، سیاوش انشاء، نادر کاشانی و مهدی آل‌احمد.

بعد از لغو سفر بسکتبالیست‌ها. حسین سرودی اعلام کرد؛ از 7 کشور برای برگزاری تورنمنت بین‌المللی در تهران دعوت کرده است.

ابتدا تیم‌های مالزی، سیلان (سریلانکا)، پاکستان، هند، عراق، افغانستان و هند به این بازی‌ها دعوت شدند اما فقط پاکستان و عراق آمدند.

در سال ۱۳۴۴، نخستین فعالیت‌ها برای حضور در بازی‌های آسیایی ۱۹۶۶ بانکوک آغاز شد.

در این سال حسین جبارزادگان از ملی‌پوشان المپیک لندن، هدایت تیم ملی را برعهده گرفت و با تیم ملی ابتدا به جام بسفر رفت.

جام بُسفر در استانبول برگزار شد و ایران و ترکیه که مراودات بسکتبال خود را از سال‌ها قبل آغاز کرده بودند به فعالیت‌های بین‌المللی مشترک خود ادامه دادند.

تا پیش از سال ۱۳۴۴، ترکیه در ایران اردو زد و چند بازی با تیم ملی بسکتبال در سالن محمدرضا شاه برگزار کرد.

در بازی‌هایی که در ترکیه برگزار شد؛ ایران مقابل تیم‌های یوگسلاوی، چکسلواکی، رومانی، آلبانی، فیلیپین، یونان و میزبان به میدان رفت….

مروری بر تاریخچه بسکتبال ایران در بازی‌های آسیایی – 6 / بانکوک 1966

توضیح در مورد عکس. این صفحه روزنامه گزارش سال ۱۳۴۵ است که در سال‌های اخیر در کیهان ورزشی بازنشر شد. بسکتبال ایران پس از سه دوره غیبت (۱۹۵۱، ۱۹۵۴ و ۱۹۵۸)، در این رقابت‌ها با ۹ بازیکن به میدان رفت. ایستاده از چپ: مجید توفیق، مسعود ماهتابانی، سروش نگهبان، نادر کاشانی و محمدرضا مشحون. نشسته از چپ: (محسن خلخالی در عکس هست در بازی‌ها غایب بود)، منصور هفت‌لنگ، محمود عدل، داود حداد و اسد برومی….
۱۸ آذر ۱۳۴۵ بازی‌های آسیایی بانکوک آغاز شد و بسکتبال ایران بعد از غیبت طولانی در سه دوره قبلی، در این بازی‌ها به میدان رفت. این بار نیز مشکلات مالی گریبانگیر کاروان ورزش ایران شد اما به هر حال رشته‌های مختلف در بازی‌ها شرکت کردند.

سه ماه قبل از این مسابقات تیم بسکتبال خوزستان، در مسابقات قهرمانی کشور قهرمان شد و با ۴ بازیکن در تیم ملی عرض‌اندام کرد.مجید توفیق، اسد برومی، سروش نگهبان و منصور هفت‌لنگ، اعضای خوزستانی به اتفاق محمدرضا مشحون، مسعود ماهتابانی، داود حداد، نادر کاشانی و محمود عدل از تهران روانه‌ی بازی‌های آسیایی شدند.توفیق از ملی‌پوشان مطرح همان دوران می‌گوید:

«به دلیل کمبود بودجه با ۹ بازیکن از ایران به بانکوک رفتیم».در این دوره برای نخستین بار یک مربی آمریکایی، «دان لینهان» ۲۶ ساله، هدایت تیم ملی را برعهده گرفت. او چند ماه پیش از بازی‌های آسیایی ۱۹۶۶ بانکوک به ایران آمد و تیم ملی را از حسین جبارزادگان تحویل گرفت.رقابت‌های بسکتبال بازی‌های آسیایی ۱۹۶۶،  با ۱۱ تیم در دو گروه ۵ و ۶ تیمی برگزار شد.

گروه اول: ژاپن، تایلند، چین‌تایپه، مالزی و سیلان.

گروه دوم: کره جنوبی، اسراییل، فیلیپین، ایران، ویتنام جنوبی و برمه.

دور مقدماتی با سه باخت و دو برد برای ایران به پایان رسید. تیم ملی در پایان رقابت‌ها در مکان هفتم قرار گرفت.

توفیق می‌گوید:

«زمانی که تیم‌های ما به بازی‌های آسیایی اعزام نمی‌شدند، بقیه رقبا در حال بازسازی ساختار بسکتبال و تقویت خود بودند و پیشرفت‌ خوبی داشتند».

دان لینهان، در زمان اقامتش در ایران تیمی با بازیکنان بلند قامت از سراسر ایران ساخت. همه‌ی این نفرات از شهرستان‌ها بودند به جز نادر کاشانی که تنها ملی‌پوش تهرانی بود.

اردوی شهرستانی‌ها:
اسد برومی، سروش نگهبان، مجید توفیق (هر سه از خوزست