از بالای سبد, تاریخ شفاهی, تیتر اصلی
بسکتبال تاج در آسمان غبارآلود یک مستند گم شد / آبی به رنگ فوتبال
فرصتی دست داد تا به تماشای فیلم مستند «آبی به رنگ آسمان» بنشینم. مستندی به نام باشگاه «تاج» اما به کام فوتبال.
(عکس تیم بسکتبال دوچرخه‌سواران در سال 1328 . از راست: خسرو داد، پاک‌نیت، ملکی، خاتم، سرودی، احساسی، صلبی، صعودی‌پور، کساری و هاشمی).
برای من که سال‌هاست در حوزه تاریخ بسکتبال ورود کرده‌ام، باشگاه تاج هویتی فراتر از فوتبال دارد اما در این مستند؛ باشگاه یعنی فقط فوتبال. در طول گزارش‌ها و صحبت‌هایی که با جمع‌آوری ویدئوها از افراد می‌بینیم به فعالیت‌های سایر رشته‌ها به صورت گذرا اشاره شده است مثلاً با دیدن تصویری از تیمور غیاثی می‌فهمیم دوومیدانی مورد توجه بوده یا احتشام‌زاده‌ها؛ پدر و پسر در پینگ پنگ.
صفحاتی از روزنامه‌های قدیمی نیز به سرعت فعالیت‌های سایر ورزش‌ها را به تصویر می‌کشند. فقط همین.
فوتبال تاج در گذر زمان فراز و نشیب فراوان داشت و مستند «آبی به رنگ آسمان» از تاج تا استقلال؛ تاریخ فوتبال این باشگاه را روایت می‌کند اما جای دیگر ورزش‌ها خالی است.
عشق و علاقه‌ی بازیکنانی که از 77 سال پیش در تاج شروع شد و چهار دهه در استقلال امتداد دارد؛ مختص یک تیم یا یک دوره نیست بلکه ریشه‌ای طولانی در باشگاه با افراد متعدد و تیم‌های مختلف دارد. در این مستند حتی به ورزش زنان که بسکتبال تاج به عنوان یکی از پیشگامان ورزش گروهی زنان در طول تاریخ بوده، توجهی نشده است.
در سراسر فیلم جای مهین کوره‌چیان محبوب‌ترین بازیکن بسکتبال آسیا از تیم تاج خالی است. یا ای‌کاش اشاره‌ای به حضور زنان بسکتبالیست تاج در دهه‌های 40 و 50 می‌شد که دهه 50 اوج آن بود.
بسکتبال تاج یکی از تیم‌هایی به قدمت تأسیس باشگاه در سال 1324 و در سال‌های آغازین فعالیت به نام «دوچرخه سواران» است. امیرمحمد خاتمی، پرویز عمواوقلی و حسن کساری که در مستند از آنان نام برده شد، به اتفاق خسروداد و حسین سرودی بسکتبال هم بازی می‌کردند.
با وجود خدمات حسین سرودی به بسکتبال ایران اما تنها جایی که در مستند از وی نام برده می‌شود زمان انحلال شاهین بوده که با وجود گذشت چند دهه هنوز مبهم است. سرودی تا قبل از اختلاف با پرویز خسروانی، از پایه‌گذاران باشگاه دوچرخه سواران بود که چندین دوره در این تیم بازی کرد.
فعالیت‌های باشگاه دوچرخه سواران در بسکتبال تا سال 1328 کاملاً مشخص است و حتی نشریه‌ای به همین نام تحت پوشش باشگاه مطالب آموزشی بسکتبال منتشر می‌کرد.
بعد از تغییر نام به تاج، این باشگاه در کنار تیم‌های دارایی، بوستان ورزش (نیرووراستی)، از مدعیان بسکتبال تهران در سال‌های دهه 30 بود.
ابوالفضل صلبی، حسین صعودی‌پور، غلام واعظی، کمال مشحون، حسن اشتری، مرتضی آقاکوچک (مازیار)، و … از بازیکنان سرشناس تاج بودند که در دوره‌های بعد یا مربی شدند یا رئیس فدراسیون بسکتبال. (کمال مشحون).
تیم بسکتبال تاج علاوه بر برگزاری مسابقات دوستانه با تیم‌های خارجی مثل ارتش شوروی در سال 1336، در سال 1338 به دنبال اختلاف نفرات بوستان ورزش، بازیکنان اصلی تیم ملی را از این باشگاه به مسابقات ترکیه معرفی کرده بود.
این فعالیت‌ها در دهه 40 نیز با معرفی تعدادی دیگر از بازیکنان جوان ادامه یافت. یا همانگونه که در مستند اشاره شده تیم‌های «خانواده تاج» در شهرهای مختلف تأسیس شده بودند از جمله تیم بسکتبال تاج آبادان که بازیکنی مثل مجید توفیق در اوائل دهه 40 از آبادان در تاج تهران بازی کرد.
همه این مؤفقیت‌ها و دستاوردهای مهم بسکتبال طی سال‌ها توسط تاج؛ در مستند آبی به رنگ آسمان و در غبار ضربات پای فوتبالیست‌ها گم شد.
تیم تاج در اوائل دهه 40 قهرمان تهران. عکس زنده‌یاد فارسی.
متأسفانه «آبی به رنگ آسمان» از فوتبال و در حاشیه مستطیل سبز پا را فراتر نمی‌گذارد و حق سایر ورزش‌ها مثل بسکتبال و قهرمانانش در تاریخ ورزش ایران را ادا نمی‌کند.
در این مستند پیشکسوتان و بازیکنان سال‌های دور و نزدیک تاج – استقلال (فوتبال)، هر کدام دوران حضور خود را روایت می‌کنند در حالی که همانگونه که اشاره شد جای پیشکسوتان سایر ورزش‌ها خالی است. یا فقط در حد یک کلمه بسنده شده است! در مستند آبی به رنگ آسمان، در مسیر تاریخ باشگاه و در عناوین به تصویر کشیده شده در روزنامه‌های قدیمی و در روایت‌ها، که فیلم وابسته به آنهاست، تصویر دقیقی از «باشگاه» نمی‌بینیم بلکه فقط این تیم فوتبال است که به عنوان تنها رشته محبوب، و «پسران آبی» جملگی تاریخ‌سازان باشگاه در گذر زمان به ما معرفی شده‌اند.
افشین رضاپور